Prawo własności intelektualnej, Co to jest i jak działa w Polsce?

Własność intelektualna jako pojęcie może być zdefiniowana jako ogół praw istniejących w pewnych wytworach ludzkiego intelektu. Właściciel takich praw własności jest uprawniony do wyłącznego korzystania z nich i ich eksploatacji, pod warunkiem, że spełnia wymogi materialne i proceduralne określone przez prawo.

Prawo autorskie jest prawem wyłącznym przyznawanym twórcom w odniesieniu do ich dzieł literackich i artystycznych oraz przedmiotów, które są oryginalne od momentu stworzenia („prawo ojcowskie”) . Oznacza ono również kontrolę nad reprodukcją, publicznym udostępnianiem i innymi zmianami, przez co najmniej 50 lat po śmierci autora („czas trwania”). Prawo autorskie może istnieć w różnych kategoriach: książki, artykuły, przemówienia itp., ale także filmy lub piosenki skomponowane przez kogoś innego niż wykonawca. Zazwyczaj Autorem jest osoba, która ją stworzyła. Jeśli było zlecenie, ten, kto je zlecił, będzie pierwszym właścicielem praw autorskich. Stworzenie przedmiotu nie oznacza jednak automatycznie, że można go dowolnie wykorzystywać. Prawa do własnego dzieła muszą być nabyte w sposób legalny (np. poprzez zawarcie umowy).

Twórca dzieła artystycznego (obrazu, plakatu itp.) posiada wyłączne prawo do powielania lub przekazywania tego dzieła przez co najmniej 50 lat po swojej śmierci. Prawo to przysługuje mu zazwyczaj nie tylko w odniesieniu do całej wersji oryginalnej, ale także do wszelkich jej modyfikacji (np. kserowania).

Producent filmu posiada wyłączne prawo do komercjalizacji, upoważniające innych do rozpowszechniania, kopiowania lub przekazywania utworu przez co najmniej 50 lat po jego śmierci .

Przedmioty należące do domeny publicznej nie podlegają prawom autorskim. Oznacza to, że dzieła te mogą być swobodnie wykorzystywane – np. bez konieczności uzyskania zgody autora lub innego posiadacza praw. Do tego rodzaju utworów zalicza się książki wydane przed upływem 50 lat od śmierci ich twórcy (z wyjątkiem dzieł kinematograficznych), utwory stworzone przez członków władz państwowych i dokumenty przez nich wydane, utwory fotograficzne, jeśli były udostępniane publicznie za zgodą autora przez co najmniej 10 lat itp 

Patent chroni wynalazki z każdej dziedziny działalności ludzkiej przed naśladownictwem lub wykorzystaniem przez innych w sposób sprzeczny z prawem bez zgody wynalazcy. Patent jest prawem wyłącznym przyznawanym wynalazcom, pozwalającym na komercyjne wykorzystanie ich wynalazku przez innych osób bez konieczności uzyskania zezwolenia. Jest ono ważne przez 10 lat od daty zgłoszenia, po czym wygasa. Wynalazek musi być nowy i mieć zastosowanie przemysłowe.

Znak towarowy to samoistne oznaczenie o charakterze odróżniającym, pozwalające na odróżnienie towarów lub usług należących do jednego przedsiębiorstwa lub związanych z jego działalnością od towarów lub usług należących do innych przedsiębiorstw. Znaki towarowe są wprowadzane w celu wskazania, że określone produkty zostały wytworzone przez konkretnego producenta (znak handlowy) lub że są sprzedawane przez dany sklep (znak towarowy). Znaki takie mogą być również używane do odróżniania inwestycji finansowych (znaki rządowe), wyznań religijnych (symbole patriotyczne), a nawet nazw osobowych (znaki nazwisk).

Właściciel praw wyłącznych przyznanych w ramach własności intelektualnej prawo jest uprawnione:

– korzystania z przysługujących mu praw 

– wykonywania czynności niezbędnych do realizacji tych praw 

– przenoszenia i zastawiania swoich praw (w tym ich korzyści majątkowych, w tym praw autorskich).

Wyłączne prawo twórcy do autorstwa, przeróbki i integralności utworu obejmuje 

– możliwość decydowania o tym, czy należy zezwolić na adaptację lub wystawienie utworu, czy też nie 

– możliwość wyrażenia zgody na takie działanie, jak również wycofania takiej zgody w przyszłości. Prawo autorskie daje również twórcy 

– prawa osobiste – tj. przypisywanie sobie autorstwa, sprzeciwianie się zniekształceniom, modyfikacjom lub okaleczeniom utworów, które mogłyby zaszkodzić jego reputacji lub godności 

– wynagrodzenie pieniężne – tj ., aby poprosić o wynagrodzenie jako nagrodę za swoją pracę.

Wyłączne prawo autora do autorstwa oznacza, że musi on mieć kontrolę nad używaniem własnego nazwiska i integralnością swojego dzieła. Dlatego też, jeśli film lub sztuka teatralna jest tworzona na podstawie istniejącej książki, adaptacja nie może prowadzić do zniekształcenia lub zmiany oryginalnego dzieła.

Właściciel praw autorskich może również kontrolować, w jaki sposób jego utwór jest wykorzystywany przez innych – np. czy będzie on publikowany w celach komercyjnych bez żadnych zmian lub dodatków itp. Innymi słowy, posiadacze praw autorskich mają pełną kontrolę nad swoimi utworami w okresie ich życia oraz 70 lat po ich śmierci (chyba że postanowiono inaczej). W przypadku utworów kinematograficznych jest to 70 lat od pierwszego wyświetlenia.

Prawo do autorstwa, które jest częścią prawa autorskiego, nie wygasa. Właściciel wyłącznych praw do korzyści majątkowych wynikających z utworu może przenieść lub zbyć swoje prawa na inną osobę w drodze umowy lub innej transakcji. Co więcej, ta umowa lub transakcja może dotyczyć wszystkich przyszłych okresów, aż do ustania stosunku prawnego między stronami umowy.

Autorowi przysługuje pięć autorskich praw osobistych, które nie mogą być przenoszone na inne osoby bez jego zgody – mianowicie 

– prawo do powoływania się na autorstwo 

– prawo do sprzeciwiania się wszelkim zniekształceniom, modyfikacjom lub innym działaniom uwłaczającym jego reputacji w odniesieniu do utworów 

– prawo do sprzeciwiania się dokonywanym przez kogoś innego modyfikacjom sprzecznym z indywidualnym rozwojem osobistym – prawo do sprzeciwienia się wszelkim zmianom w utworach, które byłyby szkodliwe dla jego/jej reputacji 

– prawo do sprzeciwiania się wszelkim zmianom lub uzupełnieniom, które są dla niego szkodliwe, w odniesieniu do utworów, które nie zostały przekazane za jego zgodą.

Prawa majątkowe obejmują wszystkie czynności niezbędne do prawidłowego korzystania z utworu, a więc 

– zwielokrotnianie (tj. sporządzanie kopii) 

– rozpowszechnianie (udostępnianie), w tym najem, podnajem 

– import, eksport 

– udostępnianie do oglądania – obejmuje to m.in. nadawanie za pośrednictwem satelity, transmisję internetową 

– publiczne odtwarzanie i nadawanie – obejmuje to wyświetlanie filmów w kinach i na kanałach telewizyjnych nadawanych na terenie całej Polski, odtwarzanie muzyki w domu lub , itp.

– publiczne udostępnianie utworu – obejmuje to udostępnianie za pośrednictwem Internetu lub innej sieci elektronicznej, w tym telefonów komórkowych itp.

Ponadto twórca ma prawo do wynagrodzenia za każde odrębne korzystanie z jego utworu objętego ochroną prawa autorskiego. Właściciel wyłącznych praw do korzyści majątkowych z utworu może przenieść lub zbyć swoje prawa w drodze umowy lub innej transakcji. Taka umowa lub transakcja może obejmować wszystkie przyszłe sposoby korzystania z utworu, aż do momentu ustania stosunku między stronami. Ponadto, może ona zostać rozszerzona na podobne sytuacje w pewnych okresach po jej zakończeniu.

Wyżej wymienione działania podlegają zapłacie godziwego wynagrodzenia w przypadku, gdy są dokonywane 

– w odniesieniu do opublikowanych utworów bez uzyskania zgody właściciela praw autorskich – za prywatne kopiowanie (płyta, CD) opublikowanych utworów.

Wynagrodzenie wypłacane jest organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi – Stowarzyszeniu Autorów i Kompozytorów Polskich (ZAIKS).

W Polsce ochrona praw autorskich przysługuje automatycznie, bez rejestracji lub innych formalności. Powstaje ona z chwilą stworzenia utworu, tj 

– gdy twórca utrwali swoją myśl w określony sposób, tworząc utwór „oryginalny” 

– gdy idea nabiera kształtu w jakiejś obiektywnej formie. Do tej ostatniej kategorii należą nie tylko utwory artystyczne, ale także m.in. książki i kompozycje muzyczne, programy komputerowe i bazy danych oraz choreografia. W przypadku projektów graficznych, ochronie prawa autorskiego nie podlegają elementy zawarte w określonej prezentacji graficznej, które mają charakter odróżniający.

Artyści wykonawcy, producenci nagrań dźwiękowych i filmów lub nagrań dźwiękowych mają odrębną ochronę praw autorskich na podstawie odrębnych ustaw.

W Polsce nie istnieje formalna procedura przenoszenia praw majątkowych do utworów chronionych prawem autorskim. W praktyce zdarza się to często przy okazji innych transakcji, np. związanych z komercyjnym wykorzystaniem dóbr intelektualnych. Umowa może określać charakter, zakres i czas korzystania z utworu, a także wynagrodzenie należne osobom trzecim z tytułu takiego korzystania.

Dla ważnego zawarcia umowy nie są wymagane żadne formalności, jeżeli dotyczy ona prawa do wykonywania opublikowanego utworu lub rozpowszechnionego legalnie fonogramu, pod warunkiem że żadne z jej istotnych postanowień nie jest sprzeczne z prawem lub porządkiem publicznym (np . postanowienie zobowiązujące do zapłaty wyższego wynagrodzenia niż to, które wynika z obowiązującego prawa).

Umowa może również ograniczać lub rozszerzać prawa twórcy, o ile nie jest to sprzeczne z porządkiem publicznym i nie narusza praw autorskich osób trzecich.

Przepisy prawa autorskiego uprawniają twórcę do żądania od innych osób korzystania z jego utworu zgodnie z zasadami moralnymi – np. poprzez respektowanie jego prawa jako twórcy utworu. Ponadto, przyznają twórcom określone prawa związane z ich utworami, głównie dotyczące zwielokrotniania i eksploatacji utworu. W polskim prawie autorskim wyróżnia się trzy rodzaje czynności prawnych 

– korzystanie z utworu bez zgody jego twórcy 

– nieodpłatne korzystanie, czyli przypadki, w których prawo autorskie daje twórcy prawo do decydowania, czy i jak jego utwór może być wykorzystywany przez innych 

– korzystanie z utworu na podstawie umowy lub nieodpłatnego porozumienia.

Właściciel praw autorskich ma wyłączne prawo do decydowania o – m.in 

– zwielokrotnianiu (w całości lub w części) i udostępnianiu (publiczne wykonanie), tłumaczeniu i przekształcaniu utworu, a także o prawie najmu i użyczenia (to ostatnie dotyczy tylko programów komputerowych). W określonych granicach uprawnieni do korzystania z utworu mogą udzielić upoważnienia do takiego korzystania – tj. przenieść całość lub część praw autorskich. W polskim prawie nie ma szczególnej formy wymaganej dla takiej umowy, nie musi być ona również notarialnie poświadczona.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *